Badanie histopatologiczne to laboratoryjna procedura, polegająca na ocenie wycinka materiału pobranego od Pacjenta pod kątem precyzyjnej oceny ewentualnego procesu chorobowego. Oględziny pod mikroskopem umożliwiają rozpoznanie zmian nowotworowych oraz rozróżnienie ich łagodnego charakteru od złośliwego, a także zdiagnozowanie stanów zapalnych oraz procesów zwyrodnieniowych.
Na etapie diagnostycznym właściwe badanie histopatologiczne niepokojącej w badaniu obrazowym zmiany poprzedza pobranie materiału – biopsja. W zależności od charakteru zmiany, a przede wszystkim jej umiejscowienia, dobiera się adekwatny sposób uzyskania próbki. Fragmenty zmian w jelitach pobierane są podczas kolonoskopii, zmiany w tarczycy z wykorzystaniem biopsji cienkoigłowej, piersi – gruboigłowej, natomiast fragmenty zmian w żołądku przy użyciu gastroskopu. Każda wycięta operacyjnie zmiana również poddawana jest analizom. W przypadku zmian dermatologicznych (skórnych) najczęściej do zagadnienia podchodzi się w następujący sposób – usuwa się w całości niepokojącą zmianę wraz z zachowaniem niezbędnego marginesu, aby mieć pewność jej całkowitego usunięcia, a następnie poddaje się ją diagnozie laboratoryjnej, aby post-factum ustalić jej charakter i przygotować zalecenia na przyszłość dla pacjenta, w przypadku jej złośliwego charakteru.
Badanie histopatologiczne, w żargonie medycznym potocznie określane jako hist-pat, to oględziny pod mikroskopem odpowiednio przygotowanego i specjalistycznie utrwalonego preparatu. Pobrany fragment zmiany zostaje zazwyczaj zatopiony w bloczkach parafinowych, natomiast wycięta zmiana najczęściej pocięta na skrawki, a następnie wnikliwie oglądana pod mikroskopem przez specjalistę – patomorfologa. Wynik analiz pozwala lekarzowi prowadzącemu na wdrożenie adekwatnego do charakteru zmian leczenia.
Oględziny pod mikroskopem pozwalają na dostarczenie cennych dla lekarza i Pacjenta informacji nie tylko w procesie diagnozy i leczenia chorób nowotworowych, zwyrodnieniowych czy toczących się stanów zapalnych. Badanie histopatologiczne wykorzystywane jest także po poronieniu i polega na analizowaniu materiału, uzyskanego zwykle podczas łyżeczkowania macicy. Wykonuje się je w celu określenia przyczyn poronienia oraz ewentualnych zmian zagrażających zdrowiu kobiety.
Wszelkie badania histopatologiczne wykonuje się zatem w celu uzyskania istotnych z medycznego punktu widzenia informacji o stanie zdrowia Pacjenta, których nie są w stanie dostarczyć obrazowe metody diagnostyczne.